Arbeidsinzet
Voetballen bij de vijand?
‘Het is tegenwoordig heel normaal dat een voetballer of coach in Duitsland werkt, zoals ik zelf jarenlang voor onder meer Schalke 04 en HSV. Tijdens de Tweede Wereldoorlog voetbalden er ook Nederlanders in Duitsland. Hoe kan dat, want Duitsland was toch de vijand?’
Huub Stevens, trainer
In dit artikel is meer over gedwongen tewerkstelling in Duitsland te lezen.
Interlands in oorlogstijd
Alle Nederlandse mannen tussen de 17 en 40 jaar worden in 1943 opgeroepen om in Duitsland te werken voor de oorlogsindustrie. Ook voetballers. Een van de populairste is Bram Appel. ‘Ik kreeg een briefje dat ik mijn koffers moest pakken en de volgende dag op station Hollands Spoor moest verschijnen voor transport naar Berlijn. Als ik niet zou komen, zouden mijn ouders worden gearresteerd.’
Bram Appel vertrekt. In Duitsland worden voetbalcompetities georganiseerd tussen de arbeiders van verschillende fabrieken. Later worden er zelfs interlands georganiseerd tussen de dwangarbeiders uit verschillende landen. Bram Appel: ‘Die interlandwedstrijden in Duitsland trokken ongelooflijk veel publiek, waren bijna altijd uitverkocht. (…) Voor de jongens die daar werkten vormden de wedstrijden een enorme afleiding. (…) In 1944 heb ik 57 doelpunten gemaakt.’
Oproep voor de Arbeidsinzet
Steeds gevaarlijker
Veel mannen melden zich niet als ze worden opgeroepen voor de arbeidsinzet. Vanaf 1943 houden de Duitsers daarom razzia’s om jonge mannen op te pakken en naar Duitsland te sturen. Voetbalstadions zijn geschikte plekken voor een razzia; er zijn veel mannen en ze kunnen niet makkelijk vluchten.
Bob Janse, rechtsbuiten bij Hermes/DVS uit Schiedam: ‘Het kijken naar voetbalwedstrijden werd steeds gevaarlijker. In 1943 werd op het Spartaveld de beslissingswedstrijd Neptunus-HVV gespeeld. Ik kan me de paniek nog herinneren toen er een razzia plaatsvond tijdens die wedstrijd. Er zijn toen heel wat mensen opgepakt.’
Razzia
Na afloop van de wedstrijd PSV-Longa in Eindhoven houden de Duitsers een razzia onder de 20.000 toeschouwers die het stadion verlaten, 27 februari 1944.
Mitrailleur
‘Onze straat was de route naar het Olympisch Stadion. Het was altijd een gezellige drukte op de zondagen dat er gevoetbald werd. Op een zondag in 1943 kwamen Duitse soldaten en SS’ers de Stadionweg afsluiten. Een razzia! Vanuit de huiskamer, tussen de vitrages door, zagen we de Duitsers aan de overkant van de straat een mitrailleur neerzetten. Ik pakte het fotoboxje van mijn vader, en toen zo’n soldaat zich had omgekeerd maakte ik een foto. Mijn moeder huilde van angst, want als de man omgekeken had, hadden ze me kunnen oppakken voor spionage.’
Jules Schweppe
‘Je gaat naar een land dat in oorlog is, toch wel een beetje angstig. […] In mijn tas had ik mijn voetbalschoenen zitten. Ik zei tegen mijn vader: Die neem ik mee. Groot gelijk jongen, zei die.
Hitlergroet
Het Nederlandse Arbeidsfront organiseert de voetbalwedstrijden en andere activiteiten voor de Nederlandse arbeiders in Duitsland, ook interlands tussen teams van dwangarbeiders uit verschillende landen. ‘Voetbal betekende alles voor mij. Het was het enigste wat we hadden daar in Duitsland’, vertelt Cor van Tongeren. Hij wordt uitgenodigd voor een interland tegen Servië. Ook van de buitenlandse teams wordt verwacht dat ze de Hitlergroet brengen. Gelukkig wordt er niet streng op toegezien. Van Tongeren: ‘Je had al een hekel aan de Duitsers en dan ga je toch geen Hitlergroet doen, dat bestaat toch niet.’
In de Duitse competitie
Buitenlandse dwangarbeiders die goed kunnen voetballen worden gevraagd om in de Duitse competitie te spelen. Dat betekent beter eten en betere voetbalwedstrijden. Maar aan het begin van de wedstrijden moeten de spelers de Hitlergroet brengen. Noud Bierings speelt bij Hertha BSC in Berlijn: ‘Je wist dat die Hitlergroet zou komen, ik zat wel in mijn piepzak. Ik besloot dat ik eerst zou kijken wat Appel deed. Die deed het zo’n beetje half, alleen met z’n onderarm. Dat heb ik toen ook gedaan. Ik geloof dat die Duitsers daar best begrip voor hadden, want ik heb ze er nooit over gehoord.’
Interlands gespeeld door het Nederlands team van dwangarbeiders in Duitsland
