Dwangarbeid
'Vrijwillig' in Duitsland werken
Al in de jaren dertig werden Nederlanders geworven voor werk in Duitsland. Tijdens de bezetting wordt de werving met kleurige affiches voortgezet. Aanvankelijk geschiedt het werken in Duitsland op vrijwillige basis. In de zomer van 1940 wordt de Opbouwdienst in het leven geroepen. Met name werklozen komen voor de arbeidsinzet in aanmerking. Eind juni 1940 stelt het departement van Sociale Zaken dat gemeenten dwang mogen uitoefenen; wie niet meewerkt aan uitzending kan de uitkering verliezen.
Nederlandsche Arbeidsdienst
In mei 1941 wordt de Opbouwdienst omgevormd tot de Nederlandsche Arbeidsdienst. 'Ick dien eigen land en volk’, onder dit motto moeten jonge mannen een halfjaar werken in de Nederlandsche Arbeidsdienst. Velen van hen zijn oud-militairen. Ze werken in Nederland dus niet zoals bij de Arbeitseinsatz (‘arbeidsinzet’) in de Duitse (oorlogs)industrie.
Ik zou onderduiken bij mijn oom, maar toen puntje bij paaltje kwam, zou dat 25 gulden per week gaan kosten. Ik bezat niets. Dus weg naar Duitsland.
Van 18 tot 35 jaar
In mei 1943 moeten alle mannen van 18 tot 35 jaar zich melden voor de verplichte Arbeitseinsatz (‘arbeidsinzet’) in Duitsland. Veel mannen melden zich niet of bemachtigen een vrijstelling. Keuringsartsen en ambtenaren helpen daarbij. De maatregel levert maar 54.000 arbeidskrachten op, in plaats van de verwachte 170.000.
Op 17 juni 1943 begint de 19-jarige boerenzoon Aad Ammerlaan een dagboek. 'Deze dag werden we gekeurd. Er was niets aan te veranderen. De NSB-dokter keurde zo: alles wat een normaal hoofd en armen en benen had kon naar Duitschland.'
Aad probeert de volgende dagen tevergeefs een vrijstelling te bemachtigen. Hij vertrekt met een aantal klasgenoten naar Tuttlingen, vlakbij de Zwitserse grens. "Vreemd om in een fabriek te werken terwijl we de vrijheid gewend zijn", schrijft hij. Het bevalt hem niet dat "alles bestemd is voor de rotmoffen". Dan ontmoet hij de berggids Elvers. Die helpt Aad met twee vrienden de grens over.
Waar moest je heen zonder connecties en distributiebonnen? Op de bonnefooi naar het platteland? Illegaliteit? Waren er bureaus waar je je kon laten inschrijven? Ik haatte de moffen, maar zag geen kans om er onderuit te komen.
Van 16 tot 40 jaar
In 1944 wordt de ‘totale arbeidsinzet’ afgekondigd, omdat te weinig mannen zich melden terwijl alle Duitse mannen nodig zijn voor de oorlogvoering. De Duitsers houden razzia's waarbij alle mannen van 16 tot 40 jaar kunnen worden opgepakt en gedeporteerd. Uiteindelijk zullen 500.000 Nederlanders onder zeer uiteenlopende omstandigheden in Duitsland werken. Dit is een derde van de mannen die in aanmerking kwamen; velen duiken onder.
voor de arbeidsinzet in Duitsland.
Gaat iemand niet, dan wordt het als sabotage beschouwd. Je kunt onderduiken, maar wat gebeurt er dan met je familieleden?
Nico Dohmen
'Toen ik me in mei 1943 moest melden voor de arbeidsinzet, stond vast dat ik zou onderduiken. Mijn broers en ik hadden mijn vader beloofd dat we nooit voor de vijand zouden werken. Ik dook onder in de buurt van Roermond, waar mijn oom een boerderij had. Mijn neven waren daar verwikkeld in hulpacties voor neergestorte, geallieerde piloten. Zo raakte ik betrokken bij het verzet. Ik ben ze gaan helpen en van het een kwam het ander.'
Nico Dohmen, student, Nijmegen
Meld je niet! Duik onder!!
