Willem Kraan
… een verrader ben ik niet, ik val voor mijn ideaal, en ik hoop dat dit niet voor niets is.
Zachtaardige stratenmaker
Willem Kraan maakt jarenlang straten in Amsterdam. Willem, geboren in 1909, is zachtaardig. Hij houdt van dieren en is als jongen dol op zijn vier broers en twee zussen. Willem wordt lid van de communistische partij (CPN). De partij is zijn lust en zijn leven. Elke avond gaat hij van huis om nieuwe leden te werven.
Vrouw en dochter
Als Willem 23 jaar oud is, trouwt hij met Elisabeth Kolder, die hij liefkozend Bets noemt. Samen krijgen zij datzelfde jaar een dochter, Catrientje. Willem is dol op kleine Trientje en zij op hem.
Razzia
Zondagochtend 23 februari 1941, de tweede dag van de grote razzia op Joden, gaat Willem op bezoek bij familie vlakbij de Joodse wijk. Hij ziet hoe Joodse mannen met grof geweld worden opgepakt. Willem is diep geschokt. Huilend vertelt hij zijn kameraad Piet Nak wat hij heeft gezien. Samen besluiten zij dat er moet worden gestaakt!
Mannen met een missie
CPN’ers hadden al eerder tegen de Duitsers gestaakt. In 1940 met succes: tewerkstelling van metaalarbeiders in Duitsland ging niet door. Willem en zijn vriend Piet Nak vinden dat er opstand moet komen tegen de grote razzia. Zij stappen op de fiets en roepen collega’s, vrienden en kennissen op om te staken. ’s Avonds bezoeken ze de Amsterdamse partijleiding van de CPN. Die neemt het initiatief over. Er wordt een pamflet geschreven: Vecht tegen deze terreur!!! Eist onmiddellijke vrijlating van de gearresteerde Joden!!! STAAKT !!! STAAKT !!! STAAKT !!!
Noordermarkt
Maandagmorgen 24 februari komt de staking nog niet van de grond. Op de Noordermarkt wordt ‘s avonds vergaderd. Er zijn enkele honderden mensen. Ze zijn woedend. Piet Nak is één van de sprekers: “… dat wij in Amsterdam in één straat met onze joodse vriendjes en vriendinnetjes hebben gespeeld; het zijn Amsterdammers, Nederlanders en daarom moet de boel morgen plat!”
Gepakt
De eerste stakingsdag zijn de Duitse bezetters overrompeld. De tweede dag grijpen ze hard in. Piet Nak en Willem Kraan worden gearresteerd. Piet wordt na een paar dagen vrijgelaten, maar hij is zo mishandeld dat hij niet meer als vuilnisman kan werken. Willem komt in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans. Op 16 november 1941 wordt hij naar de Kriegswehrmachtgefängnis in Utrecht gebracht. Daar mag hij zijn familie een brief van één kantje schrijven: “Het is hard dat ik niet in jullie midden ben, hoe lang het ook mag duren, het geen ik niet geloof, beloof mij beiden dat jullie niet verdrietig zullen zijn, niet huilen en sterk en gezond zullen blijven, want Bets en Catrien jullie Willem is ook zo gezond als een vis en denkt steeds aan jullie (…)”. Opbeurende woorden, maar Willem is zwaar verhoord en gemarteld.
Afscheid
Willem zit maanden gevangen. Pas in juli 1942 wordt hij met een groep verzetsmensen berecht. Willem wordt ter dood veroordeeld. Hij mag zijn familie een afscheidsbrief schrijven:
“Ik heet Kraan en ik wil en ik zal tot aan de laatste seconde aan toe een Kraan zijn. Ik hoop dat jullie alle en wel voornamelijk jij Bets, die naam eer aan zal doen (…). Want jij bent het die je verdere leven zal zorgen voor het hoogste en liefste dat ik bezit, onze schat, te zorgen als man en vrouw.”
19 november 1942 wordt Willem met 32 anderen op vliegveld Soesterberg geëxecuteerd en in een massagraf begraven. Bets en Catrientje blijven alleen achter.
Bronzen beeld
Na Willems dood is het zwaar voor Bets en Catrien. Ze leven in grote armoede. Af en toe krijgen ze steun vanuit het verzet. Ook na de oorlog heeft Bets het moeilijk. Catrien groeit op zonder vader en met een afwezige moeder.
In 1955 wordt in Amsterdam een straat naar Willem Kraan vernoemd. In 1966, 25 jaar na de Februaristaking, krijgt die straat een monument. De familie is erbij.
Bets, Catrien (met hoofddoek) en haar kinderen mogen de buste onthullen. De kunstenaar heeft een andere antifascist als model gebruikt. Op het plakkaat staat: ‘De Anti-fascist voor Willem Kraan’.
Vraag
Na afloop vraagt de familie zich af: was de staking het wel waard? Willem kwam in verzet tegen discriminatie en geweld, maar moest dat met de dood bekopen. De Joden zijn niet gered. Wat overbleef is een gebroken gezin, een straatnaam in een buitenwijk, en een beeld dat niet eens op Willem Kraan lijkt.
Mijn vader vond dat zijn broer zich niet had moeten bemoeien met politiek. Hij keerde zich zelf af van de CPN.
Wat als hij het niet gedaan had?
