Verzet
Voedselbonnen
‘Er was vrijwel geen georganiseerd verzet tegen de Duitse maatregelen in het voetbal. Wel waren er indivduele voetballers die zich aansloten bij het verzet, zoals mijn vader, voetballer bij SC Varsseveld. Hij werkte als hoofd van het distributiekantoor. Zo heeft hij honderden onderduikers van voedselbonnen kunnen voorzien.
Guus Hiddink, trainer
Verzetsclub
De Volewijckers uit Amsterdam-Noord wordt bekend als verzetsclub. Dat komt vooral door de broers Gerben en Douwe Wagenaar. Gerben, linkshalf en aanvoerder, wordt een belangrijke leider van het verzet. Hij wordt door de Duitsers gezocht en kan daardoor niet meer voetballen. Onder leiding van zijn broer Douwe, die voorzitter is, laten De Volewijckers zien dat ze anti-Duits zijn. Op 3 augustus 1943 voetballen ze tegen VUC in oranje shirts in plaats van de groen-witte clubshirts. Douwe vertelt: ‘Meteen na de wedstrijd werd ik afgevoerd. (…) Na drie dagen kwam ik weer vrij.’ De club regelt dat de voetballers niet in Duitsland hoeven te werken. Douwe: ‘Een lid van ons werkte op het arbeidsbureau. Als jongens van ons dreigden te worden opgeroepen voor de Arbeidsinzet zette hij ze in de kaartenbak naar achteren.’ Trainer Jaap van der Leck herinnert zich dat na een wedstrijd tegen ADO in 1944 een jongen de kleedkamer binnenkwam. ‘Er was een plotselinge razzia en hij was bang opgepakt te worden. We hebben hem toen via de wasmand in veiligheid gebracht.’
Kop in het zand
‘Echt georganiseerd verzet vond je niet in de sportwereld. (…) In die tijd vluchtte je als het ware in de sport. Je vond het erg die oorlog, maar je kwam er toch niet toe om zoals Gerben Wagenaar te zeggen: ik ga in de illegaliteit. Dat durfde je niet. Eigenlijk stak je je kop in het zand.’
Jaap van der Leck, trainer van De Volewijckers
Als wel eens werd geopperd dat we moesten stoppen met spelen als teken van verzet kwamen er meteen protesten van de spelers. Het voetballen vormde het enige verzetje dat ze hadden.
Scheidsrechter in verzet
Leo Horn mocht in 1941 als Jood geen scheidsrechter meer zijn. Hij neemt een valse identiteit aan en wordt actief in het verzet. Als dokter Van Dongen, met op zijn fiets een esculaap, brengt hij tientallen onderduikers in veiligheid. Later sluit hij zich aan bij de Amsterdamse gewapende verzetsgroep Stanz. Met die groep neemt hij deel aan een spectaculaire overval op een Duitse munitiewagen. De buit bestaat uit geweren, handgranaten, uniformen en duizenden patronen.
Verzet belangrijker dan voetballen
Jan Wijnbergen voetbalt bij het eerste elftal van Ajax. In 1941 raakt hij betrokken bij het verzet. ‘Nadat ik, naar later bleek, de oproep tot de Februaristaking rondgebracht had, werd ik vaker gevraagd om wat weg te brengen of contacten te leggen. Toen speelde ik nog bij Ajax. Die combinatie werd uiteindelijk onhoudbaar. Ik moest vaak afbellen voor trainingen. Daar was Ajax natuurlijk niet blij mee.’ Uiteindelijk stopt Wijnbergen met voetballen. ‘Ik was ervan overtuigd dat het verzetswerk belangrijker was dan voetballen.’
Sportjournalisten gaan door
De meeste sportjournalisten gaan gewoon door met hun werk tijdens de Duitse bezetting. Kick Geudeker, in 1940 oprichter van het weekblad ‘Sport in en om Amsterdam’, is een van weinigen die zich verzet. Hij werkt voor de illegale krant Het Parool. Hij wordt geholpen door de half-Duitse sportkarikaturist Bob Uschi, tekenaar voor Het Volk en later De Telegraaf, die met zijn Duitse paspoort goed koerierswerk kan doen.
NSB aanval
Arie de Jong is de penningmeester van voetbalclub Unitas in Gorinchem. Als hij lid wordt van de NSB, wordt hij in september 1941 door de Unitas-leden niet herkozen. Unitas-lid Huub Sterkenburg zet zich in voor een andere kandidaat, en die wordt met grote meerderheid gekozen. De NSB-toezichthouder van de verenigingen in de regio bepaalt dat Unitas toch De Jong moet aanstellen en dat Sterkenburg de club uit moet worden gezet. Karel Lotsy, de hoogste man in het voetbal in de bezettingsjaren, waarschuwt Unitas dat de club moet gehoorzamen als ze wil blijven bestaan. Maar Unitas gehoorzaamt niet. In april 1942 herhaalt de NSB-toezichthouder zijn eisen, maar Unitas houdt voet bij stuk. Dan wordt Arie de Jong aangesteld als ‘gevolmachtigde’ van de club. Dat betekent dat hij alles te zeggen krijgt. Uit protest zeggen bijna alle Unitas-leden hun lidmaatschap op.
Spits van De Volewijckers
Foto en karikatuur van Daan de Jongh, spits van De Volewijckers, in 1944 getekend door Bob Uschi, die betrokken was bij verzetskrant Het Parool.
Populair
Fanmail voor de populaire voetballer van ‘verzetsclub’ De Volewijckers, spits Daan de Jongh.
Wedstrijdverslagen
Schrift met handgeschreven wedstrijdverslagen van De Volewijckers door spits Daan de Jongh
ADO van de troon gestoten
De Volewijckers uit Amsterdam-Noord – bekend als verzetsclub – kent zijn grootste bloeiperiode tijdens de oorlogsjaren. De voetbalclub promoveert in 1941 van de derde naar de eerste klasse, bereikt in 1943 de hoogste voetbalklasse en wordt in 1944 niet alleen afdelingskampioen, maar ook landskampioen, en stoot daarmee zijn grootste concurrent ADO van de troon.
Kampioen
