1949: Eindfase
Niet in beeld: guerillaoorlog met vele doden
Na de ‘tweede politionele actie’ trekken de Indonesische troepen zich terug in de bergachtige binnenlanden van Java en Sumatra. Met steun van de Indonesische bevolking zetten ze de strijd voort. Vooral op Java ontwikkelt zich een uitzichtloze guerrillaoorlog met excessen aan beide zijden. Er vallen 1250 Nederlandse en 40.000 Indonesische doden.
Zelfs legercorrespondenten en -fotografen komen vrijwel niet meer in de operatiegebieden. De Nederlandse bevolking krijgt niets te zien van de harde strijd, de ontberingen van de lokale bevolking en de aangrijpende ervaringen van de Nederlandse soldaten.
27 december 1949: soevereiniteitsoverdracht
De wereldopinie keert zich steeds meer tegen Nederland. Onder zware internationale druk wordt een wapenstilstand gesloten. Begin juli 1949 trekken de Nederlanders zich terug uit Yogyakarta. Op 6 juli keert Sukarno er in triomf terug. Op 27 december volgt de formele soevereiniteitsoverdracht.
Gewenst beeld
Van de guerrillaoorlog die duizenden levens kost, is in Nederland niets te zien. De reportages gaan vooral over exotische culturen op veraf gelegen eilanden. De uitbundig gevierde soevereiniteitsoverdracht krijgt veel aandacht in de internationale pers. De Nederlandse geïllustreerde bladen laten er weinig van zien. Zij brengen vooral de ordelijke terugtrekking van de Nederlandse troepen in beeld.
Geelvinkbaai, Nieuw-Guinea, Papoea-nederzetting. Bij de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië behield Nederland (uiteindelijk tot 1962) Nieuw-Guinea. Het wordt in de geïllustreerde tijdschriften als het land van de toekomst in beeld gebracht.
Ongewenst beeld
Executies
In maart 1949 maakt legerfotograaf Fred Kellenbach een fotoserie bij Magetan op Oost-Java die door de legervoorlichtingsdienst wordt gecensureerd: deels onscherpe beelden van Indonesische krijgsgevangenen, door Nederlandse militairen afgevoerd en waarschijnlijk geëxecuteerd.
In 2012 worden in een fotoalbum uit een vuilcontainer in Enschede foto’s ontdekt van een standrechtelijke executie op Sumatra. Het brengt een schok teweeg als de Volkskrant ze publiceert.
Op patrouille
Magetan, Oost-Java, begin maart 1949. Soldaten van het 4de bataljon Garderegiment Jagers op patrouille. Blijkbaar wordt er gericht geschoten op wegvluchtende strijders. De serie werd door de legervoorlichtingsdienst gecensureerd.
Uitbundige intocht van de Indonesische troepen
Solo, Midden-Java, 12 november 1949. Een verkenningseenheid van het Indonesische regeringsleger poseert na de Nederlandse militaire overdracht voor het uitgebrande marktgebouw. Dergelijke foto’s van de uitbundige intocht van de Indonesische troepen na het vertrek van de Nederlanders worden in de Nederlandse media niet getoond.
